Μολονότι η δεκαετία του 1940 είναι η πιο πολυμελετημένη της ελληνικήςιστορίας, δεν έχουμε ακόμη αναλυτικές μελέτες για τις ιδέες των προσώπων καιτων πολιτικών παρατάξεων που τότε πρωταγωνίστησαν. Για την κατανόηση τωνπολιτικών συμπεριφορών αυτές είναι αναγκαίες, αλλά χρειάζεται και κάτι άλλοεπίσης, η συσχέτιση τούτων των ιδεών με τα ευρύτερα ιδεολογικά ρεύματα, ταοποία φυσικά είναι διεθνή.
Η Ελλάδα του εικοστού αιώνα μετείχε σειδεολογικές τάσεις κι εξελίξεις κοινές στον δυτικοευρωπαϊκό καιβορειομεσογειακό χώρο, και δεν αποτελούσε καμιά οχυρή νησίδα ιδιοπρόσωπηςυπόστασης. Εντέλει κάθε πολιτικός της χώρος ακολούθησε με τον δικό του τρόποτις πολιτικές ροπές της εποχής.Η σύνδεση της ελληνικής αριστεράς με τα συγκαιρινά της διεθνή ρεύματα ήτανδηλωμένη και δεν παρουσιάζει αναλυτικές δυσκολίες. Λιγότερο σαφή ήταν όμωςτα πράγματα στο αντίπαλο στρατόπεδο, που κάλυπτε έναν ευρύ χώρο από τουςκοινωνικά συντηρητικούς επιγόνους των Φιλελευθέρων ως την άκρα δεξιά.
Ξένοι πάτρωνες, ηγεσίες και βάση του έβλεπαν πως η ενότητά του ήταν ζήτημαεπιτακτικής σημασίας προκειμένου ν' αποκρουστεί η αριστερά, πράγμα που ήτανάμεση ανάγκη όλων τους, και προσανατόλισαν ανάλογα την πολιτική τουςπρακτική, βάζοντας στην άκρη ή και κρύβοντας τις σημαντικές ιδεολογικές τουςδιαφορές. Ωστόσο τούτη η «ενότητα» δεν ήταν ποτέ δεδομένη, απειλούντανδιαρκώς κι έπρεπε να ξαναφτιάχνεται καθημερινά, πράγμα για το οποίο συχνάήταν απαραίτητη η επιδιαιτησία ξένων απεσταλμένων.
Το συντηρητικό στρατόπεδο, πρώτα-πρώτα, περιλάμβανε μερίδες οι οποίες είχανσυνταχθεί με αντίπαλες πλευρές σε μια παγκόσμια σύρραξη με διακηρυγμένη καιισχυρή συμβολική διάσταση – φασισμός εναντίον δημοκρατίας.
Έπειτα, οιδιάφορες τάσεις του συγκρούονταν και στο φλέγον εγχώριο πολιτειακό ζήτημα-μοναρχία εναντίον αβασίλευτης δημοκρατίας- και οι σχέσεις των ηγετών τουςχαρακτηρίζονταν από συναισθήματα, από την καχυποψία ως το μίσος, πουδυσκόλευαν κάθε συνεργασία.
Τέλος, διαφωνούσαν για τον τρόπο με τον οποίο θαέπρεπε να κατασταλεί η αριστερά, ν' αντιμετωπιστεί δηλαδή η απειλή που τούςκρατούσε ενωμένους.
Οι μόνες πάγιες κοινές αναφορές τους, εντελώς ανεπαρκείςγια να στηρίξουν ιδεολογική ταυτότητα, ήταν στον αστικό κόσμο (ή αλλιώς τουςνοικοκυραίους'), στο έθνος και την πατροπαράδοτη θρησκεία, καθώς και στονπολυθρύλητο αντικομμουνισμό, ο οποίος όμως στην πραγματικότητα σήμαινε μιαγενικότερη εναντίωση στις μεταρρυθμίσεις που επαγγελλόταν το ΕΑΜ -και πρακτικά, στις συγκεκριμένες συνθήκες, απέκλειε τη δημοκρατία. Σπύρος Μαρκέτος
